Abu Bakr al-Khallal's Criticisms Against Islamic Mahdabs in His Book “Kitâbu's-Sunna” and His Opinions on Various Issues

Ehl-i hadîs, dînî meselelerde rivayet merkezli bir yaklaşım tarzını benimseyen kimselere verilen isimdir. İtikâdî meseleleri literal yaklaşımla değerlendiren Hanbelîlik, Ahmed b. Hanbel (ö. 241/855) öncülüğünde teşekkül etmiş sünnî/itikâdî/fıkhî mezheplerden biridir. hadîs'ten olan Ebû Bekir el-Hallâl, 311/923) Hanbel'in bıraktığı ilmî mirası devralarak geliştirmeye muvaffak olmuş ve sonraki dönemlerde “Hanbelîliği sistemli mezhep hâline getiren kişi” olarak anılmıştır. mezhebin kurumsallaşması aşamasında, yetiştirdiği talebelerin yanı sıra ortaya koyduğu eserlerle, itikâdî alt yapısının oluşmasına ciddi katkı sağlamış Hanbelî mezhebinin günümüze kadar bu şekliyle ulaşmasını temin etmiştir. el-Hallâl'ın yaşadığı hicrî III. asır, Müslümanlar arasında ihtilafların arttığı, bağlamda eleştiri kültürünün geliştiği aynı doğrultuda eserlerin yazıldığı zaman dilimidir. Çoğunlukla, ehl-i hadîs tarafından kaleme alınan sahih İslâm'ı bidʻatçilere karşı savunma gayesiyle yazılan eserler Sünne ismiyle bilinir. Bu tür eserlerde, dinin aslına dönüşün; Resûlullah'ın sünnetine sarılmakla sünneti nesillere aktaran sahâbe, tâbiîn tebeu't-tâbiîn'in görüşlerine bağlılıkla mümkün olduğu vurgulanmakta, Havâric, Mürcie, Kaderiyye, Cehmiyye Şîa gibi bidʻat ehli kabul edilen fırkalar sert şekilde eleştirilmektedir. Çalışmamızın temelini oluşturan aldığı Kitâbü's-Sünne hem sözlerini derlemesi açısından de asırdaki konulara ışık tutması bakımından oldukça değerlidir. Kitâbü's-Sünne'de Hâricîlik, Muʻtezile, biçimde ele alınmış, Maʻbed el-Cühenî 83/702), Câʻd Dirhem 124/742), Cehm Safvân 128/745), Hanîfe 150/767), Dırar Amr 200/815), Bekr Abdurrahman Keysan el-Esamm 200/816), Bişr el-Merîsî 218/833), Duʻâd 240/854) Kerâbîsî 248/862) şahısların bazı konulardaki yer verilmiştir. Ayrıca hilâfetin Kureyşîliği, devlet başkanına itaat, sahâbe arasındaki fazilet hilâfet sıralaması, Cemel Sıffin vakaları siyasî olaylardan da söz edilmiştir. ettiği mezheplerle ilgili genel bilgiler vermiş, onlarla ilişki kurulurken ne denli mesafeli olunması gerektiğini kendi fikrî gerektirdiği koymuştur. Örneğin; Hâricîlerin, takipçileri sevilmediklerini, Mürciî imamın arkasında namaz kılmanın caiz olmadığını, Kaderiyye'nin tekfire lâyık olduğunu, üzerlerine kılıçla yürüme noktasında Cehmiyye'den daha şiddetli topluluk Şîa'nın Yahudilerle konumda aldığını ifade el-Hallâl ayrıca yukarıda isimleri zikredilen şahısları; Kur'ân, kader, Allah'ın sıfatları konular hakkındaki tavırlarından dolayı eleştirmiştir. Eserdeki tavır incelendiğinde halifelerin Kureyş kabilesinden olması ispat etmeye çalışır. Bununla birlikte itaatin bütün için zorunluluk olduğunu vurgular. Muâviye Ebî Süfyan'ın 60/680) faziletine değinen Hz. Peygamber (s) ile akrabalık bağından ötürü ona kötü hisler beslemenin olmadığını belirtir. Hallâl, savaşlarının sonuçları alakalı ashâbın durumunun konuşulmasının uygun kısmın yalnızca takdirinde söyler. çalışmada konusu hususlar konularak değerlendirilecektir. Bunun hayatı hakkında kısa bilgi verildikten sonra Hallâl'ın, yönelttiği mezhepler ileri gelenleri kanaatleri cereyan eden kimi hadiselere bakışı